De L is van Lasker
Het Schaakalfabet is een serie geschreven door de ons helaas vroeg ontvallen Huub van Dongen, oorspronkelijk geschreven voor het Brabantse jeugdblad Minorpromotie, waarin alle letters van het alfabet aan beroemde schakers, schaaktermen of andere schaakcuriositeiten worden gekoppeld.
Zoveel krachtpatsers als bij de K zijn er bij de L niet. Maar ook de keuze tussen lolbroek en leeuwenhart is niet gemakkelijk. De lolbroek is Sam Loyd, geboren in 1841 in Philadelphia, overleden in New York in 1911. Hij bedacht honderden schaakproblemen (meestal lastig, altijd leuk) en duizenden wiskundige raadsels, puzzels en spelletjes. Hij was op dat gebied echt een onovertroffen genie. Maar in deze serie moet hij plaatsmaken voor Emanuel Lasker. Want Lasker is misschien wel de grootste aller tijden.
Dr. Emanuel Lasker is geboren op kerstavond in 1868 in Berlinchen, een gehucht in een prachtig natuurgebied in het noordoosten van Duitsland. Hij stierf in 1941 in New York, gevlucht uit Europa waar hij als zoon van een rabbi, al was hij nog zo beroemd, geniaal en vreedzaam, voor zijn leven moest vrezen.
Lasker was wereldkampioen van 1894 tot 1921. Zevenentwintig jaar lang. Hij won de titel door de eerste officiële wereldkampioen Wilhelm Steinitz verpletterend te verslaan. Hij verloor de titel aan Capablanca, die we al bij de C hebben ontmoet. Maar hij heeft een behoorlijk excuus: er werd gespeeld in Havanna en hij kon absoluut niet tegen het tropische klimaat. En bovendien had hij er zo langzamerhand genoeg van altijd maar wereldkampioen schaken te blijven. Want hij wilde zo verschrikkelijk veel meer.
Lasker was doctor in de wiskunde en de filosofie. Hij schijnt baanbrekende algebraïsche ontdekkingen op zijn naam te hebben, maar hij schreef ook dikke filosofische boeken, die nu staan te verstoffen in universiteitsbibliotheken. Het bordspel Laska, dat zowel op dammen, schaken als go lijkt, is bedacht door Lasker en was voor de Tweede Wereldoorlog behoorlijk populair in Duitsland en Nederland. Bovendien schreef Lasker toneelstukken, die vaak met veel succes werden opgevoerd, en boeken over bridge en skat. Maar wat hij ook deed, hij bleef gewoon de schaakwereldkampioen. Hij kwam er niet onderuit. Hij was gewoon de beste. Dat was zijn lot.
Al als elfjarig jongetje, toen hij met zijn grotere broer Berthold in Berlijn mocht gaan wonen om wiskunde te studeren, moest Lasker schaken om geld te verdienen. Berlijn was een grote wereldstad. Er was van alles te doen en er liepen volop grote meneren rond die in de café’s om geld wilde spelen. Een mooie bijverdienste voor de kleine Emanuel. Hij werd steeds sterker en toen hij in 1888 met een honderd procent score het kampioenschap van het Kaiserhof Café op zijn naam schreef, kreeg hij zo’n reputatie dat hij voor het eerst werd uitgenodigd voor internationale toernooien.
Dat heeft de schaakwereld geweten! Lasker won bijna vijftig jaar lang vrijwel ieder schaaktoernooi waar hij aan deelnam en hij eindigde in elk geval altijd bovenin. Zijn hele schaakcarrière telt alleen maar hoogtepunten (op het verlies tegen Capablanca na dan). Hij was veel en veel en veel sterker dan zijn tijdgenoten. Hij speelde gewoon een heel ander soort schaak.
Onder invloed van Lasker is het schaakspel dan ook enorm veranderd. Zijn leven lang speelde Lasker erg gewaagd, uitdagend, op zoek naar winst. De strategische elementen van het schaakspel, die aan Laskers voorganger Steinitz worden toegeschreven, werden voor het eerst door Lasker geformuleerd. In Steinitz’ publicaties zijn ze niet te vinden.
Wel in Laskers schaakleerboeken en in Lasker’s Chess Magazine, een prachtig internationaal schaaktijdschrift dat hij uitgaf. Daar had trouwens ook Sam Loyd een rubriek in! Euwe, de Nederlandse wereldkampioen die de letter E aanvoert en regelmatig door de bejaarde Lasker werd vertruukt, vond Lasker het grootste genie van alle kampioenen die hij had ontmoet. En dat wil wat zeggen, want Euwe is heel oud geworden en heeft zo wat tegen het hele alfabet gespeeld.
Lasker heeft in zijn leven talloze beroemde partijen gespeeld. Al in zijn eerste internationale toernooi, in Amsterdam 1889, speelde hij een beauty om nooit te vergeten. Lasker bekroont in die partij een nog steeds hypermoderne opzet, met een schitterende offercombinatie. Kijk maar.
14. Pg3-h5!
Met deze voorbereidende zet dreigt wit zwart met een vervelende dubbelpion bij zijn koning op te schepen.
14. … Pf6xh5
15. Ld3xh7+!!
Au, hij pakt niet terug, maar hij offert een loper.
15. … Kg8xh7
16. De2xh5+ Kh7-g8
Misschien heeft de zwart speler zich hier nog wel veilig gevoeld. Hoe moet wit immers verder komen?
17. Le5xg7!!
Zo dus. Lasker offert gewoon nog een loper. Hij verschaft zich toegang tot de zwarte koningsstelling, zeggen wij tegenwoordig in de stappenmethode. Maar we hebben het hier wel over 1889 en zo’n dubbel loperoffer was toen nog nooit vertoond.
17. … Kg8xg7
Opgave 1 (stap 1): wat gebeurt er als zwart niet pakt maar gewoon toren f8 weg zet?
Opgave 2 (stap 3): wat doet wit als zwart niet pakt, maar een vluchtveld voor de koning maakt met 17. … f6?
Opgave 3 (stap 4): en hoe maakt wit het uit na 17. … f5? 18.Dh5-g4+ Kg7-h7
Opgave 4 (stap 1): wat doet wit na 18. .. Kg7-f6? 19.Tf1–f3!
Dat was de bedoeling. Maar zwart heeft verder gekeken.
19…e6-e5
20.Tf3-h3+ Dc6-h6
21.Th3xh6+ Kh7xh6
Opgave 5: Zwart heeft de dame verloren, maar een toren en twee lopers teruggepakt, meer dan genoeg. Wit heeft echter nog een mooi stap-2-zetje achter de hand. Lasker zag het ongetwijfeld al op de 14e zet aankomen. Zie jij het nu ook? Hoe wint wit nog een stuk?
Oplossingen:
Opgave 1: iedere zet met Tf8 wordt beantwoord met 18. Dh5-h8 mat.
Opgave 2: 17.… f7-f6 18. Lg7-h6 en zwart kan 19. Dh5-g6 gevolgd door 20. Dg6-g7 mat alleen verhinderen door een half kistje hout weg te geven.
Opgave 3: 17…. f7-f5 is nog niet zo gemakkelijk te weerleggen. 18. Dh5-g6? levert niet veel op na 18. … Dc6-e8. Ongetwijfeld had Lasker 18.Lg7-e5! gespeeld. De aanval slaat dan snel door. Bijvoorbeeld: 18. … Tf8-f6 19.Tf1–f3 Kg8-f8 20.Tf3-g3 en mat is niet meer te voorkomen.
Opgave 4: 18. … Kg7-f6? 19. Dg4-g5 mat.
Opgave 5: 22. Dg4-d7!
Een gewone dubbele aanval met de dame. Zwart modderde hierna nog een tijdje verder, maar hij verloor kansloos. Hij kon natuurlijk ook niet weten dat Lasker de toekomstige wereldkampioen was. Het is wel leerzaam om te zien hoe Lasker het snel uitmaakt. Voor de liefhebbers in korte notatie: 22. … Lf6 23. Dxb7 Kg7 24. Tf1 Tab8 25. Dd7 Tfd8 26. Dg4+ Kf8 27. fxe5 Lg7 28. e6 Tb7 29. Dg6 f6 30. Txf6+ Lxf6 31. Dxf6+ Ke8 32. Dh8+ Ke7 33. Dg7+ Kxe6 34. Dxb7 Nu had de zwartspeler het toch echt op moeten geven. Vechtlust is oké, maar als je op een beetje niveau schaakt is het niet netjes om met zo’n grote achterstand door te spelen. Voor straf drukken we de rest van de zetten niet af. 1-0.
Het fragment via de viewer:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Voor de overzichtspagina klikt u hier.
