De Q is van ….
Het Schaakalfabet is een serie geschreven door de ons helaas vroeg ontvallen Huub van Dongen, oorspronkelijk geschreven voor het Brabantse jeugdblad Minorpromotie, waarin alle letters van het alfabet aan beroemde schakers, schaaktermen of andere schaakcuriositeiten worden gekoppeld.
Qua keuze is de Q een moeilijke kwestie. Van de weinige schakers met een Q komt niemand in aanmerking. Tot overmaat van ramp zijn er nauwelijks Nederlandse woorden met een Q. Zelfs het unieke schaakbegrip ‘kwaliteit’, dat ze in alle normale talen met een Q schrijven, moet bij ons met ‘kw’. Moeten we dan maar uitwijken naar het Engelse ‘Queen’. Echt niet. We hebben iets veel mooiers. De heel terechte ereplaats in het schaakalfabet onder de Q is voor Questo Libro e da imparare giocare a scachi et de le partite. Het lijkt wel een toverspreuk. Maar ’t is een boek.
En wat voor een boek. De ellenlange titel betekent: “Hét boek om schaak te leren spelen en over de partijen”. Het was het allereerste boek dat alleen over het schaken gaat zoals we dat nu ook nog spelen. Het werd in 1512 uitgegeven in Rome en het is geschreven door een Portugese apotheker die zich Piedro Damiano noemt. Het was vijftig jaar lang een absolute bestseller. De oorspronkelijk tekst was al tweetalig, Italiaans en Spaans, maar net als de bijbel werd het boek vertaald in alle Europese talen. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft maar liefst acht verschillende uitgaves van voor 1550.
Maar weet je wat nou het mooie is? Questo libro e da imparare guicare a scachi is een soort Stappenboek. Er staan 89 schaakopgaves in. De meeste gaan over de trucs die je met de dame kunt uithalen. Dat is heel logisch, want de loop van de dame was niet lang voordat het boek verscheen ineens veranderd.
In de Middeleeuwen stond op het beginveld van de dame een fersan, en die mocht bijna niks: één stapje, net als de koning, maar dan alleen schuin. Misschien wel als eerbetoon aan Koningin Isabella van Castilië werd er eind vijftiende eeuw opeens met een echte dame gespeeld. Isabella was nog al een woesteling: ze voerde vijf jaar oorlog om de troonsopvolging na het overlijden van haar halfbroer. Daarna eigende ze zich al het land van de adel toe, bracht de Spaanse Inquisitie onder koninklijk gezag, joeg ongeveer alle joden Spanje en Portugal uit, dwong de moren in Andalusië om zich tot het christendom te bekeren en financierde de expedities van Columbus, waarmee hij Amerika ontdekte. Het kan bijna niet toevallig zijn dat juist tijdens haar regeerperiode in Spanje het ‘dama alla rabiosa’ ontstond: het schaken ‘met de woeste dame’. Precies het spel dat we nu nog spelen. Waarbij de koningin het machtigste stuk op het bord is. En waar Damiano het allereerste leerboek over schreef.
Handige tips van Piedro Damiano
Behalve de schaakopgaves staat er nog veel meer in. Prachtige tips, zoals:
- Doe geen doelloze zetten.
- Speel niet te snel.
- Vermijd blunders.
- Speel niet op pionwinst als dat je stelling verzwakt.
- Probeer je koningspion en damepion naast elkaar op de vierde rij te houden.
- Als je voor staat, moet je ruilen.
- Als je een goede zet ziet, kijk dan of er nog een betere is.
En de allermooiste:
Dat soort adviezen, daar heb je nog steeds iets aan. En dan deed Damiano ook nog aan openingstheorie. Questo Libro. Wat een boek!
Het Damiano-gambiet
Piedro Damiano vond na 1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 de logische zet 2. … Pb8-c6 het beste. 2. … d7-d6 kon ook wel, maar dat vond ie toch iets minder. En helemaal slecht was 2. … f7-f6?
Ook dat vinden we nog steeds. En Damiano gaf als weerlegging van 2. … f6, het ijzersterke 3. Pf3xe5!! Dat noemen we daarom het Damiano-gambiet, een paardoffer om lijnen en diagonalen te openen voor de ‘dama alla rabiosa’, de woeste dame. Zijn analyse gaat ongeveer zo:
Damiano-gambiet
1. e2-e4 e7-e5
2. Pg1–f3 f7-f6??
Ik denk dat deze zet om het centrum te steunen in het schaken met een fersan heel goed speelbaar is. En helemaal als er in plaats van lopers ‘alfils’ op het bord staan: oude schaakstukken die sprongetjes maken op de diagonalen en steeds een veld moeten overslaan. Met de moderne schaakfiguren gaat het absoluut niet. De diagonaal c4-g8 wordt verzwakt, Pg8 kan niet naar z’n logische veld. En de woeste dame breekt los.
3. Pf3xe5!
3…f6xe5
4.Dd1–h5+
Opgave 5 (Stap 1 en 2): Wat is het nadeel van 4…g7-g6?
4. …Ke8-e7
5. Dh5xe5+ Ke7-f7
6. Lf1–c4+ d7-d5
Nog slechter is 6. …Kf7-g6 7. De5-f5+ Kg6-h6 8. d2-d4+ g7-g5 9. h2-h4 d7-d5
Opgave 6 (Stap 3 en 4): Wat is nu de snelste weg naar mat?
7. Lc4xd5+ Kf7-g6
8. h2-h4! Pb8-c6
Of 8. … h7-h5 9. Ld5xb7 Lf8-d6 10. De5-a5 en wit wint materiaal, omdat zwart nooit op b7 mag pakken; 8. …h7-h6 9. Ld5xb7 is ongeveer hetzelfde.
9. h4-h5+ Kg6-h6
10. d2-d4+ g7-g5
Opgave 7: Wit geeft mat in drie.
Oplossingen:
Opgave 1: 1. De2-h5+ Kh8-g7 (1. … Kh8-g8 komt op hetzelfde neer) 2. Dh5-h7+ Kg7-f8 3. Dh7-f7 mat.
Opgave 2: 1. Th2-h8+ Lg7xh8 2. Dh1-h7+ Kg8-f7 3. Dh7-f7 mat.
Opgave 3: 1. Dg4-e6+ Kg8-h8 (Of 1. … Kg8-f8 2. De6-f7 mat) 2. De6-h3+ Kh8-g8 3. Dh3-h7+ Kg8-f8 4. Dh7-h8+ Kf8-e7 5. Dh8xa8 en wint gemakkelijk.
Opgave 4: 1. Th1-h8+ Kg8xh8 2. Tf1-h1+ Kh8-g8 3. Th1-h8+ Kg8xh8 4. Dd1-h1+ Kh8-g8 5. Dh1-h7 mat.
Opgave 5: 5. Dh5xe5+ met een dubbele aanval van de dame.
Opgave 6: 10. Df5-f7 en de dreiging h4xg5++ en mat is alleen nog een beetje uit te stellen door stukken weg te geven.
Opgave 7: 11. h5xg6+ en passant (kende je die regel nog?) Kh6xg6 12. De5-h5+ Kg6-f6 13. Dh5-f7 mat.
Het fragment via de viewer:
(De foto’s en illustratie zijn van onbekende bronnen)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Voor de overzichtspagina klikt u hier.
IM Gerard Welling stuurde mij per e-mail de volgende reactie. Wellicht zijn er mensen die hem verder kunnen helpen?
Dat schaakalfabet is leuk opgezet, en toen ik zag dat je bij de Q bent aanbeland, ging ik er van uit dat nu de heer Quaade wel aan de beurt zou komen. In lang vervlogen tijden, toen ik me nog bezig hield met het Koningsgambiet in zijn meest primitieve vorm, heb ik ook het Quaade gambiet bestudeerd. Dat ontstaat na 1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Pf3 g5 4.Pc3 g4
5.Pe5 Dh4+ 6.g3 fxg3 7.Dxg4 g2+? 8.Dxh4 gxh1D 9.Dh5 en wit zou winnende aanval hebben. Bekender is dit offer idee met 4.d4.. en dan heet het Rosentreter gambiet.
Quaade is als schaker natuurlijk volstrekt onbekend, in tegenstelling tot de Duitse officier Rosentreter – een bekend sterk schaak amateur en analyticus van rond 1900.
Minstens 40 jaar geleden toen ik de regels van het schaakspel nog niet zo lang machtig was, kreeg ik tijdens een bezoek bij vrienden van mijn ouders, het boek "L’encyclopedie des echecs" van Le Lionnais en Maget in mijn handen geduwd – om de kleine Gerard bezig te houden.
En als ik me goed herinner, maar bedenk dat het 40 jaar geleden is, werd in dat boek Quaade genoemd als Deens(?) zeevaarder en pleitbezorger van 4.Pc3. Het boek heb ik nadien nooit meer in handen gehad dus de informatie over Quaade kan ik niet verifiëren. Het zou een mooie uitdaging zijn dat te achterhalen, want zo veel schaakprominenten wiens naam met een Q begint, zullen er niet zijn!
Groeten
Gerard Welling