In Memoriam (2)

Dit is een vervolg op In Memoriam dat wij op 13 februari publiceerden. In deze, niet geplande, aflevering de zeer bijzondere wijze waarop de wegen van twee schakers elkaar kruisten. De ene schaker is ouder dan honderd jaar en schaakt nog steeds en de andere schaker werd vermoord in een concentratiekamp. De honderdjarige bleek een verzetsheld en via zijn kweekschool werd het dochtertje van de andere schaker in eerste instantie gered. Maar uiteindelijk werden ook het dochtertje en haar moeder in Auschwitz vermoord.

De column van Frits Abrahams van vandaag (15 februari 2012) is geheel gewijd aan de tentoonstelling In Memoriam in het Amsterdams Stadsarchief. Tijdens zijn bezoek aan deze tentoonstelling, deze week, stelde hij vast dat er ongewoon veel bezoekers waren.

(…)’ In het zaaltje met vijftien gevallen probeer ik er een te kiezen om nader te beschrijven. Dat valt niet mee, want wat moet het criterium zijn? Elk drama staat op zichzelf en is met geen ander te vergelijken.

Ik kies tenslotte voor Henriëtte Renée Landau (24-11-1938). Op de foto boven de vitrine staat ze met haar moeder afgebeeld. Haar moeder, in bloemetjes jurk, houdt haar met beide handen stevig vast. Haar vader Salo Landau, was een bekende schaakmeester die Aljechin assisteerde in zijn strijd om het wereldkampioenschap tegen Euwe. Toen de deportaties in 1942 begonnen, probeerde Landau met zijn vrouw Suzanna van Creveld te vluchten naar Zwitserland. Hun dochtertje lieten ze onderduiken. De Duitsers haalden het echtpaar in Breda uit de trein. Salo werd langdurig verhoord. Waar was Renée verborgen? Hij weigerde antwoord te geven en werd naar Westerbork en, driedagen later, naar Auschwitz gestuurd.

Zijn vrouw geeft het adres wél en wordt in ruil daarvoor voorlopig vrijgesteld van deportatie. Renée wordt opgepakt en belandt in de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg, waaruit ze als een van de eerste kinderen wordt gered.

Maar na anderhalf jaar wordt ze op haar onderduikadres opnieuw verraden. Eerst moet ze naar Westerbork en vervolgens, met haar moeder, via Theresienstadt naar Auschwitz waar ze beiden op 14 oktober 1944 vergast worden. Renée is dan bijna zes jaar. Haar vader , via Auschwitz in Gräditz beland, is al een half jaar eerder gestorven.

Het verraad door de moeder is de dolk in dit drama. Het is ook het woord dat in de begeleidende tekst gebruikt wordt : verraad. Maar is dat het juiste woord voor een vermoedelijke afgeperste bekentenis? Kijk naar die foto erboven, daar zit moeder die zielsveel van haar kind houdt. Laat ze zo maar voortleven.’

Einde column

Hebreeuwse Bijbel en brief Netanyahu voor Van Hulst

DEN HAAG 19 januari 2012

Een Hebreeuwstalige Bijbel met een handgeschreven bedankbrief van de Israëlische premier Netanyahu mocht oud-verzetsman Johan van Hulst vanmorgen in de Kamer in ontvangst nemen.

Een „waardevolle verrassing”, noemde de 100-jarige emeritus hoogleraar pedagogiek het cadeau. Netanyahu gaf Van Hulst de Bijbel „omdat u daarvan hebt gezegd dat die uw gids is.”

De Israëlische premier, vandaag op bezoek bij Kamerleden, bewindslieden en de koningin, bracht Van Hulst de dank over van de staat Israël „en de mensheid” voor het redden van de levens van meer dan 500 Joodse kinderen. „Wie één leven redt, redt het universum”, zei Netanyahu tegen Van Hulst.

Laatstgenoemde was in de oorlog hoofd van de Hervormde Kweekschool in Amsterdam. De school lag vlak naast de crèche die diende als dependance van de Hollandse Schouwburg vanwaar de Joden op transport gingen naar Kamp Westerbork.

De tuinen van de kweekschool en de crèche grensden aan elkaar. Over de heg („de enige manier om te ontsnappen”, aldus Van Hulst) werden vele Joodse kinderen overgedragen en vervolgens doorgesluisd naar onderduikadressen. Ook op andere manieren hielp het kweekschoolhoofd Joodse kinderen aan vernietiging te ontkomen.

Paradijs

„Veel kinderen hebben het echter niet gered”, bracht Van Hulst in herinnering. „Ik hoop dat de engelen hen naar het paradijs hebben geleid.”

De gewezen pedagogiekhoogleraar werd in maart 1972 al door het Israëlische instituut Yad Vashem voor zijn verzetswerk onderscheiden met de titel ”rechtvaardige onder de volkeren”. Die komt mensen toe die zich in de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven hebben ingezet voor het redden van Joden.

De Joodse schakers in Amsterdam

Vorig jaar januari, ter gelegenheid van zijn honderdste verjaardag , werd Johan van Hulst verrast met een boek. In dit boek ook een hoofdstuk over de Joodse schakers in Amsterdam van zijn hand. Dit was eerder gepubliceerd in het boek Amsterdam Schaakstad (SGA 1994).