Lex Jongsma, de man die commentaarsessies verhief tot entertainment
Na het overlijden van Lex Jongsma heeft Johan Hut op deze site op voortreffelijke wijze een In memoriam geschreven dat hem toekomt. Lex was wat mij betreft niet alleen een bijzonder erudiete, maar ook enorm humoristische persoonlijkheid die veel goeds voor het schaken heeft betekend. Ik ben ook in het bezit van het boek dat Lex schreef over de ‘Match van de eeuw’ tussen Fischer en Spassky. Uit dat boek heb ik een paar fragmenten gebruikt als basis voor een aardige analogie. In mijn Gespot 9: aanval over veld e4 citeer ik Lex uit dat boekje dat helaas door slechte lijm uit elkaar is gevallen, maar dat ik nu in een soort ringbandje nog altijd in de kast heb staan.
De commentaarsessies van Jongsma staan model voor hoe in mijn ogen het schaken aan het publiek gepresenteerd zou moeten worden. De meeste bezoekers bij de grote toernooien zijn geïnteresseerde liefhebbers voor wie het vooral niet al te ingewikkeld moet worden. Een ‘kijkje in de keuken van de grootmeester’, doorspekt met anekdotes en andere smeuïge verhalen, doen het bij het gros van de mensen veel beter dan een schaaktechnisch volledig correcte weergave van de gang van zaken in een partij, maar waarbij de meeste mensen na een paar minuten afhaken omdat ze niet weten waar veld f5 ook al weer lag. Ik heb Lex persoonlijk gekend en over hem twee aardige anekdotes beschreven die te lezen vallen in mijn Gespot 52.
Eerder heb ik zijn naam ook laten vallen bij het bespreken van de Van Geet opening met 1. Pc3. Vele komische vluggertjes heb ik met hem met deze opening gespeeld waarvan er één type variant bij was, die regelmatig op het bord stond, mij bijgebleven is.
Jongsma, Lex – Grooten, Herman
1. Pc3 d5 2. e4 d4 3. Pce2 e5 4. Pg3 Le6 5. Pf3 f6
Waarna de strijd het karakter van het Konings-Indisch krijgt. Omdat de witveldige loper hierin niet al te best is (zeker omdat hij hem niet op g2 kan posteren), ging Lex vrijwel altijd verder met
6. Lb5+
om de loper buiten de keten te brengen. Er volgde dan
6…c6 7. La4
waarna ik vrij vaak met
7…d3!?
voor de dag kwam. Omdat er veel gepraat werd tijdens deze vluggertjes, riep Lex dan: "Hé, ik wist niet dat die ook kon". Waarop hij begon te lachen: "Je wilde zeker voorkomen dat ik met d2-d3 een stuk zou weggeven!" Daar kon ik natuurlijk niet normaal op antwoorden (het wint geen stuk!), want ik had er een uitsluitend strategische bedoeling mee: het opentrekken van de witte velden en het zwak maken van veld d3. Ik wist toen niet dat 7…Pa6 de gebruikelijke voortzetting was om na 8. Lb3 Lxb3 9. axb3 (zie analysediagram)
verder te gaan met hetzelfde idee: 9…d3!? 10. c3.
Het spel ging meestal verder in de trant van
8. cxd3 Dxd3
waarna de strijd losbarstte. In deze geanimeerde vluggertjes wisten we elkaar regelmatig te verschalken waarbij gezegd moet worden dat Lex op het verbale vlak bijna alles won. Ik varieerde ook wel eens met 8…Pa6 hoewel dat niet zo goed is na 9. d4 exd4 10. O-O
Bovenstaand fragment via de viewer:
Een paar maal smaakte ik het genoegen om zelf als causeur op te mogen treden met Lex in de zaal als toehoorder. Dat had te maken met de uitnodigingen die ik ontving van de schaakvereniging Bloemendaal, waar Lex lid van was, om een trainingsdag (soms zelfs een heel weekend) te mogen verzorgen. Een van de prominente leden van de club was de eigenaar van een prachtig hotel in Schoorl, heel toepasselijk het Hotel Jan van Scorel geheten en die bood voor een leuk prijsje kamers aan voor leden van de schaakvereniging om daar even te kunnen ‘uitwaaien’. Na afloop van een dergelijke trainingsdag sprak ik soms nog even met Lex die vond dat ik het goed deed. “En dat zei hij niet uit piëteit, maar gewoon omdat hij het vond”. Hij liet weten dat de trainingen niet alleen instructief en didactisch goed in elkaar zaten, maar dat hij zich vooral vermaakt had om de vele anekdotes die ik had verteld. Een groter compliment kon ik me niet wensen van de man die het schaken tot entertainment heeft verheven.
We zullen Lex vreselijk missen op de grote en kleine toernooien in Nederland.
