De grote schaakgeschiedenis van Groningen

Het Tata Steel Chess Tournament heeft de twee externe speelsteden aangewezen: Groningen en Hilversum. Een prachtige keuze. Deze twee behoren met Amsterdam tot de steden met de meeste historie op het gebied van topschaak, waaronder zelfs wereldtop. Je zou hier nog een paar plaatsen aan kunnen toevoegen, maar daarbij gaat het steeds om één toernooi. Groningen en Hilversum hebben een zeer gevarieerde geschiedenis.

In de eerste aflevering van dit tweeluik beschrijf ik de geschiedenis van Groningen. Over een paar dagen komt Hilversum aan bod.

Staunton-toernooi 1946

Hoe waren de wereldtoppers uit de Tweede Wereldoorlog gekomen? Die vraag stond centraal bij het grote jubileumtoernooi (75 jaar) van schaakclub Staunton. De vraag wie de vacante wereldtitel van de overleden Aljechin zou overnemen, zou later een afgeleide daarvan kunnen zijn.

De Sovjet-Unie was gevraagd om de vier sterkste spelers te sturen. Nederland zou worden vertegenwoordigd door Max Euwe en Lodewijk Prins. De Sovjets kwamen echter met vijf spelers, waarna Prins met het nodige gedoe werd afgeserveerd.

Botwinnik won het toernooi, een half punt voor Euwe, die daarmee een van zijn beste toernooiresultaten boekte, maar ook een van zijn laatste goede resultaten.

De publieke belangstelling was enorm, het aantal sponsors ook. Het Staunton-toernooi moet dan ook een grote invloed hebben gehad op het Groningse schaakleven. In de Canon van het Nederlandse Schaak kunt u er meer over lezen.

In 1996 vond er in Groningen een reünietoernooi plaats met de zeven nog levende deelnemers. Het was meer een reünie dan een toernooi, er werden slechts drie ronden gespeeld.

Europese jeugdtoernooien

In 1963 voelden schakers in het noorden zich nog afgesloten van de Randstad. Daarom organiseerde het bestuur van de NOSBO een internationaal jeugdtoernooi. De kampioenen van Nederland, België, Luxemburg, Engeland en Duitsland werden uitgenodigd, aangevuld met vijf noordelijke spelers. Al een jaar later werd het aantal noordelijke spelers gereduceerd tot twee.

Het aantal landen werd uitgebreid. In 1969 verleende de FIDE het toernooi de titel European Junior Cup, in 1972 Europees jeugdkampioenschap. Het toernooi bleef in Groningen tot en met 1987 en verhuisde daarna naar Arnhem.

Ook over deze toernooien kunt u in de Canon meer lezen.

 

Wereldjeugdkampioenschap

Het jeugdtoernooi kreeg in 1976/77 (het werd rond de jaarwisseling gespeeld) een heel bijzondere status. Argentinië had zich op het laatste moment teruggetrokken als organisator van het wereldjeugdkampioenschap. Groningen sprong in, het WK en EK werden gecombineerd. Mark Diesen (VS) werd wereldkampioen, de hoogst geëindigde Europeaan (Lubomir Ftacnik, Tsjecho-Slowakije) werd Europees kampioen.

 

Kerstfestival

Vanaf 1977 werd naast het jeugdtoernooi ook een groot open toernooi gespeeld. Het toernooi bestaat nog steeds. Het gaf ook onderdak aan diverse nevenevenementen. Een belangrijke was in 1993 het kwalificatietoernooi voor het wereldkampioenschap van de PCA. Kasparov en Short hadden gebroken met de FIDE en hadden hun eigen bond opgericht: de Professional Chess Association. Naast het gebruikelijke open toernooi werd een toernooi gehouden met de sterkste schakers van de wereld. Adams en Anand wonnen, voor Kamsky, Kramnik, Gulko, Romanishin en de Groninger Tiviakov. De kandidatenmatches die erop volgden leverden Anand op als uitdager van Kasparov, in een match die de Indiër in 1995 in New York verloor.

De laatste jaren werd er naast het open toernooi een korte match gespeeld, meestal van een jonge Groninger tegen een ervaren, wat oudere Nederlandse grootmeester. Een uitzondering en tevens hoogtepunt was in 2013 de match tussen Timman en Karpov. De twee hadden voor het eerst tegen elkaar gespeeld in 1967, in zo’n Gronings jeugdtoernooi. Net als toen was het ook nu Karpov die won, deze keer met 2,5-1,5. Het waren partijen met verkort tempo, waarnaast de spelers uitgebreid meewerkten aan activiteiten voor het publiek.

 

Wereldkampioenschap FIDE

Na het wereldjeugdkampioenschap in 1976 en het kwalificatietoernooi voor het WK van de PCA kreeg Groningen in 1997 voor de derde keer een evenement op het hoogste wereldniveau. Dat jaar bedacht de FIDE het omstreden idee het wereldkampioenschap te houden volgens een knock-outsysteem met matches van twee partijen. Groningen kreeg de organisatie.

Van de Nederlanders kwam Loek van Wely het verst, namelijk tot de kwartfinale. Het leverde veel publiciteit op. Dat hing samen met het gigantische prijzengeld. De finale Anand-Adams werd uiteindelijk beslist door een vluggertje, waarna de winnaar het toernooi zou afsluiten met 614.000 dollar en de verliezer met 300.000.

Anand won de uitputtingsslag (het toernooi) en moest al een paar dagen later in Zwitserland een WK-match over zes partijen spelen tegen een uitgeruste Karpov, die er in Groningen niet bij hoefde te zijn. Ook daarop was veel kritiek. Karpov won de match.

Ook hierover is in de Canon een hoofdstuk geschreven.

 

In januari 2018 zal Groningen de hoofdgroep van Tata Steel Chess ontvangen. De Groningers zullen er heel blij mee zijn. Nieuw is het niet, de wereldtop in Groningen.