De laatste partij

Schaakhistorie , Wereldkampioenschap 30 december 2021 16:46 Wijnand Engelkes 4

Op de laatste dagen van het jaar aandacht voor de laatste partij van diverse wereldkampioenschappen. De spanning in een wedstrijd om de wereldtitel is groot. Hoe ontlaadt zich nu de spanning aan het einde, op de oudejaarsdag van de match? We onderscheiden zes scenario’s:

1. De uiteindelijke verliezer legt zich er bij neer en berust in een suffe remise
2. De uiteindelijke winnaar staat grootmoedig een remise toe waar hij gewonnen staat, de winst is toch al binnen
3. De uiteindelijke verliezer probeert het nog één keer en gaat ten onder
4. De uiteindelijke winnaar probeert zijn winst nog te vergroten, maar dat mislukt
5. De uiteindelijke winnaar legt hardhandig nog een keer zijn wil op aan de verliezer
6. De titelverdediger weet op het laatste moment de stand nog gelijk te trekken

Alle hieronder besproken partijen kunt u naspelen in de viewer onderaan dit artikel.

De verliezer legt zich er bij neer en berust in een suffe remise (A)

Dit is de minst interessante categorie. Als voorbeeld de laatste twee partijen van Botwinnik-Smyslov 1957, respectievelijk 13 en 11 zetten. De stand was 11,5-8,5 en Botwinnik zou van de laatste vier partijen er drie moeten winnen om wereldkampioen te blijven. Of de laatste drie partijen van Botwinnik-Petrosian in 1963: 21, 10 en 10 zetten. Een variant van gas terugnemen was ook de actie van Boleslavsky in het kandidatentoernooi van Boedapest 1950 en de daaropvolgende beslissingsmatch tegen Bronstein. Zie voor het verslag van het toernooi fide.com/news/475 en in het boek “The Sorcerer’s Apprentice” van Bronstein zijn commentaar bij de 7^e matchpartij. Boleslavsky gaf zichzelf geen kans tegen Botwinnik en liet zijn vriend Bronstein voorgaan.

De winnaar staat grootmoedig een remise toe waar hij gewonnen staat, de winst is toch al binnen (B)

Voorbeelden te over:

• Euwe-Aljechin 1935, 30^e partij. Aljechin staat totaal verloren, volgens Stockfish -7,39, vraagt om een remise en krijgt die. Euwe wint de match met 15,5-14,5
• Botwinnik-Bronstein 1951, 24^e partij. Botwinnik staat een pion voor, volgens Stockfish 1,28 punt voordeel, maar hij geeft remise. De match eindigt 12-12 en Botwinnik houdt zijn titel.
• Botwinnik-Smyslov 1954, 24^e partij. Volgens Stockfish 2,34 punt voordeel voor Botwinnik, maar hij geeft remise. De match eindigt 12-12 en Botwinnik houdt zijn titel.

  Opmerkelijk: Botwinnik had dus tweemaal met 12,5-11,5 kunnen winnen, maar hij vond titelbehoud met 12-12 voldoende en nam geen enkel risico.

• In een van de laatste ronden van het Kandidatentoernooi Curaçao 1962: Petrosian staat na 14 zetten tegen Keres op winst (Stockfish: 3,3 punten voordeel), maar geeft remise. Petrosian wint het toernooi met 0,5 punt voorsprong op Keres en Geller. Had hij de partij tegen Keres gewonnen, was de overwinning veel duidelijker geweest.

De verliezer probeert het nog één keer en gaat ten onder (C)

• Lasker-Capablanca, 1921, 14^e partij. Lasker had er waarschijnlijk al genoeg van (5,5-2,5 achterstand), maar als déze partij nou nog zou lukken… Lasker staat 27 zetten beter, speelt zelfs dezelfde inklemmende zet als in 1914 tegen dezelfde tegenstander (f5), maar laat zich op simpele wijze de kwaliteit afpakken: 29. Kg1-h2?? Pf6-g4+ en Pg4-e5 waar het Paard de Dame op d3 en Toren op f3 vorkt.
• Petrosian-Spassky 1966. Vlak voor de 22^e partij staat het 11-10 voor Petrosian. In de 22^e partij speelt Spassky met zwart en provoceert met het Pools (1. d4 b5). Eerder in de match, de 12^e partij had Spassky al het nijlpaardensysteem gespeeld en was daarmee vol-ko-men ten onrechte weggekomen met remise. Dat had absoluut een van Petrosians beste partijen geweest kunnen zijn. Deze keer speelt Petrosian het nauwkeurig, wint en bereikt de 12-10 waarmee hij, ook al zou hij de resterende twee partijen verliezen, wereldkampioen blijft. Uit die twee partijen haalt Petrosian nog een half punt, zodat de einduitslag 12,5-11,5 wordt.
• Spassky-Fischer 1992, volgens Fischer de revanchematch om het wereldkampioenschap, 30^e partij. Spassky probeert nog één keer de verwoestende Sämisch-aanval tegen het Konings-Indisch op te zetten waarmee hij in het verleden zoveel successen boekte, maar mislukt jammerlijk. Op de 17^e en 18^e zet is hij te optimistisch over zijn aanvalskansen. Fischer slaat de aanval af en wint op de 27^e zet.

De winnaar probeert zijn winst nog te vergroten, maar dat mislukt (D)

• Euwe-Aljechin 1937. Aljechin heeft na 25 partijen de reguliere match al gewonnen, er volgen nog vijf exhibitiepartijen. Na twee remises weet Aljechin nog een partij te winnen, door een groteske blunder van Euwe, die een eindspel volkomen verkeerd inschat op de 29^e zet. De laatste twee partijen krijgt hij het lid op de neus: in de eerste ruilt Aljechin op de 23^e zet zijn beste stuk van het bord af, in de laatste laat Aljechin à la Fischer met 28. Lxh7 g6 zijn loper insluiten.

De winnaar legt hardhandig nog één keer zijn wil op aan de verliezer (E)

• Nooit heeft een wereldkampioen zo verwoestend uitgehaald als in de laatste partij Steinitz- Zukertort 1886. Steinitz speelt zijn eigen gambiet, waarbij zijn Koning al in de eerste zetten op e2 belandt, tegen de aanvalskunstenaar Zukertort en vernietigt hem in 19 zetten.
• Een echo hiervan: Lasker-Janowski 1910, 10^e partij. Lasker doet aan psychologische oorlogsvoering terwijl hij al met 7,5-1,5 voor staat en speelt een variatie op het Steinitzgambiet van zijn voorganger, ook tegen een groot aanvalsspeler. Lasker komt na 21. Dc4 verloren te staan, Janowski mist enkele malen de beste zet en gaat ten onder.
• Lasker-Marshall 1907. In deze match zaten een paar grote pauzes. Er zat twee weken tussen deze partij en de vorige. De stand is 10,5-3,5 voor Lasker. Lasker speelt zijn eigen verdediging tegen het damegambiet. Marshall is al murw geslagen door drie achtereenvolgende nederlagen, dit is de vierde. Hij verliest kansloos.
• Tal-Botwinnik 1961, 21^e partij. De vorige partij heeft Tal op de 89^e zet een totaal gewonnen stelling verprutst en heeft pas op de 121^e zet in remise berust. Hij is waarschijnlijk vermoeid en komt er de hele partij tegen zijn veel oudere tegenstander niet aan te pas. Met Pxg3 maakt hij een ernstige fout en Botwinnik wint achter elkaar.
• Spassky-Petrosian 1969, 21^e partij. Spassky straft een plan van Petrosian, die zijn beide paarden tegen Spassky’s lopers afruilt, hard af, wint een pion en de partij. De twee partijen daarna zijn weinig enerverende remises, maar niet zo erg als onder A.
• Karpov-Korchnoi 1978. De spanning is Korchnoi teveel geworden. Hij heeft uit de laatste vier partijen 3,5 punt gehaald en de stand is nu gelijk. Het wordt een fiasco. Van het begin af aan staat hij slechter en hoewel Karpov keer op keer niet de sterkste voortzetting kiest, verliest Korchnoi  zonder veel tegenstand.

De titelverdediger weet op het laatste moment de stand nog gelijk te trekken (F)

• Lasker-Schlechter 1910, 10^e partij. Lasker staat met 5-4 achter, één verliespartij en acht remises. De remisekoning Schlechter speelt met zwart voor zijn doen erg agressief, maar komt er nauwelijks aan te pas. Evenals in Karpov-Korchnoi 1978 hoeft Lasker niet steeds de beste zetten te vinden om toch te winnen. Een drama is dat Schlechter eeuwig schaak overziet op de 39^e zet, waarmee hij met 5,5-4,5 gewonnen zou hebben. Nu wordt het 5-5 en behoudt Lasker zijn titel.
• Kasparov-Karpov 1987. Wat is dat nu? Het staat 12-11 in het voordeel van Karpov. Gaat hij zijn titel terugwinnen? In de laatste partij gaat het lange tijd gelijk op, totdat Karpov met 31. Pxa4 (waarvan Kasparov niet profiteert) en 33. Pe7 (daar wel) twee zware fouten maakt en er niet meer aan te pas komt.
• Kramnik-Leko 2004, 14^e partij. Het staat 7-6 voor Leko, maar Kramnik overklast zijn tegenstander en weet in een afgemeten partij de stand gelijk te trekken. Voor hem voldoende om wereldkampioen te blijven.