Schaakstrategie 06
Hoofdstuk 6: Vrijpion (in het middenspel)
Stellingen met vrijpionnen, wanneer de meeste lichte stukken geruild , zijn de moeite waard om eens te bestuderen. Met uitsluitend zware stukken op het bord blijkt de vrijpion in veel gevallen al direct beslissend te zijn als de pion op de zesde of zevende rij staat. Zelf had ik het genoegen om ervaring op te doen met een toreneindspel waarin mijn pion oprukte naar de zevende rij. Dit type stelling kreeg ik in een partij tegen het sterke schaakprogramma Zugzwang. Daar zit een verhaal aan vast. Begin jaren negentig werd in Den Haag jaarlijks de door de verzekeringsmaatschappij Aegon gesponsorde confrontatie tussen mens en computer gehouden. Zowel sterke grootmeesters, meesters als amateurs maten hun krachten met de sterkste schaakcomputers, maar ook met programma’s van hobbyisten in een prachtige ambiance. In de onderhavige partij werd mij van te voren verteld dat ik zat te spelen tegen een afschuwelijk rekenmonster met 1024 parallel geschakelde processors. De jongemannen (Rainer Feldmann en Peter Mysliwietz) tegenover mij waren promovendi van de Universiteit van Paderborn (Duitsland). Het verschil met een normale schaakpartij is dat als je tegen een computer speelt je tijdens de partij veelal een gesprekje aangaat met de mensen tegenover je. Zij vertelden mij dat ze in hun onderzoek bezig waren om die processoren op een handige manier met elkaar te laten communiceren. Uit angst om in een truc te lopen, probeer ik de partij overzichtelijk te houden en langzaam naar een eindspel te leiden. Ik krijg enige hulp van het rekentuig.
Grooten – Zugzwang.
Den Haag, 1993.
1. d4 d5 2. Pf3 Pf6 3. c4 e6 4. Pc3 c5 5. cxd5 Pxd5 6. e4 Pxc3 7. bxc3 cxd4 8. cxd4 Lb4+ 9. Ld2 Lxd2+ 10. Dxd2 O-O 11. Lc4 Pc6 12. O-O b6 13. Tfe1 Lb7 14. Tad1 Tc8 15. Lb3 Pa5 16. Pe5 Dd6 17. h4 Tfd8 18. h5
18… Pxb3 Het is de vraag of zwart zich moet in laten op deze ruil. 19. axb3 h6 20. Te3 Dc7 21. Tg3 [Waarschijnlijk was 21. De2 iets beter om dameruil te voorkomen.] 21… f6 22. Pg4 Dc2 23. Pxf6+ Kh8 24. Dxc2 Txc2 25. Pg4 Lxe4 Op het eerste gezicht heeft zwart geen problemen. 26. Pe5 Tc7?! [Hier was 26… Kg8 om de koning naar het centrum te brengen is logischer.] 27. b4 Td5 28. Te3 Lf5 29. g4 Lc2 30. Td2 Tb5
31. Pg6+! Lxg6 Het klinkt vreemd maar door deze ruil geraakt zwart in een vrijwel uitzichtloos eindspel. [Het alternatief 31… Kg8 was ook niet zo rooskleurig 32. Txe6 Kf7 33. Tde2 en nu is 33… Tg5 de enige zet om de strijd te kunnen voortzetten. [Hier faalt 33… Txb4 jammerlijk vanwege 34. Ph8+! Kg8 35. Txc2 Txc2 36. Te8+ Kh7 37. Pg6 en het mat is niet meer te voorkomen!]] 32. hxg6 Dit kunnen we scharen onder de zogenaamde ‘horizoneffecten’ bij computers. Het feit dat de zwarte koning nu vastgezet wordt in de hoek in combinatie met de aanstaande vrije d-pion betekent een strategisch gewonnen stelling, maar dat wordt door de computer niet als zodanig herkend. 32… Txb4 33. Txe6 Tc8
Ik herinner me dat mijn gesprekspartners tijdens de partij vrij optimistisch waren. De twee verbonden vrijpionnen van zwart op de damevleugel lieten het ding kennelijk vrolijk knipperen. In werkelijkheid is de stelling al bijna verloren voor zwart. De huidige engines zijn wat pessimistischer maar ook zij zijn zich er niet van ‘bewust’ dat de witte vrijpion een dodelijk wapen is. 34. f3 Td8 35. d5 Tf4 36. Kg2 Tff8 [Ook na 36… Tf6 37. Ta2 a5 38. Tb2 Tdf8 39. Texb6 Txf3 40. d6 behoudt wit uitstekende winstkansen.]
37. d6! Grootmeester Hodgson zei ooit tijdens een analyse van een partij: ‘push pawn’, als er sprake was van een vrijpion. 37… Kg8 38. d7 Deze pion op de zevende rij is van onschatbare waarde ten opzichte van de meerderheid van zwart op de damevleugel. De pion op d7 zorgt voor een ‘verlammende’ werking bij de zwarte stukken. Een andere, niet onbelangrijke factor in deze stelling is dat de zwarte koning niet in het spel kan worden gebracht. Dat heeft alles te maken met de pion op g6. 38… b5 Deze ‘push pawn’ is van een andere orde van grootte. De zwarte pionnen ontberen de nodige assistentie waardoor hun opmars gedoemd is te mislukken. 39. Te7 Inmiddels ‘zien’ ook de moderne engines dat de stelling verloren is voor zwart. Wit pikt op zijn gemak de vrijpionnen van zwart alvorens hij aan de slotacte begint 39… Ta8 40. Td5 b4 41. Tb5 b3 [Ook 41… a5 helpt niet vanwege 42. Tbe5! b3 43. Te8 b2 44. Txa8 en wit wint. 44… b1D 45. Txf8+ Kxf8 46. d8T#] 42. Txb3 a5 43. Tbe3 Tad8 44. T3e5 a4 45. Ta5 Tb8 46. Txa4 Tfd8
47. Tf4 En hier trokken de twee promovendi de stekker uit het apparaat. Zij waren verbaasd over ‘het menselijke oog’ in deze partij. 1-0
Belangstellenden kunnen het boek 
hier bestellen. Tevens treft u op deze webpagina de nodige aanvullende informatie aan.
De vorige afleveringen uit deze serie zijn hieronder te vinden:
