Schaakstrategie 08
Hoofdstuk 8: Trainingsexperiment
In mijn werk als trainer heb ik me veel beziggehouden met dit thema. Voor spelers waarin het strategisch inzicht verder ontwikkeld moet worden is het thema over sterke velden heel inzichtelijk.
Naar mijn mening leent dit onderwerp zich ideaal voor het ontwikkelen van een soort feeling voor positiespel.
Bij nogal wat spelers blijkt dat het aanleren van een totaal andere denktrant nodig is om daadwerkelijk progressie te boeken. Mijn ervaring is dat veel clubspelers direct beginnen te rekenen als zij naar een stelling kijken. Zij zien ‘losse zetjes’, varianten.
Maar bij het positiespel draait het om het maken van plannen, het denken op de langere termijn. Zij vinden het lastig om een coherent concept te ontwikkelen.
Bovenstaande bespiegelingen brengen ons tot de volgende partij die ik gebruikt heb voor een interessant trainingsexperiment.
Wijk aan Zee 1998.
21. c3! Een mooie, strategisch verantwoorde zet met meerdere bedoelingen. Zo voorkomt Polgar dat zwart tegenspel over de c-lijn krijgt, ook maakt zij veld c2 vrij voor het paard dat zo op weg kan naar het mooie veld d5. 21… b4 [Op Op 21… Tc5 volgt simpel 22. Td1 en zwart kan zich niet bevrijden met 22… d5? vanwege 23. b4! met winst van de pion op d5.] 22. c4 g6 23. g3 Tc5 24. Td1 a5 25. Pc2 Kg7 26. Dd3 Tc6 27. Pe3 Dc8 28. Kg2 De6 29. De2 Ld8 30. Pd5
Het paard is op veld d5 aangekomen, waardoor wit de stelling flink in haar greep heeft. Daarmee heeft zij het belangrijkste strategische doel, het paard op het sterke veld d5 tegen de slechte loper, bereikt. Om verder te komen zal wit een aanval op poten moeten zetten, waarmee zij volledig gebruik maakt van dit sterke paard. 30… Tc5 31. De3 Le7 32. Td3 Ld8 33. Dd2 Tc6 34. Dd1 Kg8 35. h4 Kg7 Soms is het aannemen van een afwachtende houding de juiste aanpak. [Zwart had in dit geval niet moeten afwachten hoe wit verder progressie boekt op de koningsvleugel. Beter was 35… h5] 36. h5 Dit in navolging van Nimzowitsch’ strategie om twee (of meer) zwaktes te creëren.
36… Lg5 37. Df3 Tc8 38. Td1 Tc6 39. De2 Tc8 40. Th1 Kg8 41. f3 Een subtiele voortzetting waarmee Polgar meerdere ideeën beoogt te verwezenlijken. Zo heeft zij veld f2 vrijgemaakt voor de dame (om zo Df2-a7 in de stelling te brengen) en tevens kan de dame zo nodig ingezet worden op de andere kant van het bord (De2-f2-g1-h2). 41… Tb8 42. Df2 Tb7
Anand stelt ook geschikt op. De toren verhindert de penetratie van wits dame op de damevleugel en tegelijkertijd houdt hij een (indirect) oogje op punt h7. 43. hxg6 fxg6 [Na het terugslaan van de andere pion met 43… hxg6 kan wit het andere idee met 44. Dg1 uitvoeren. Na 44… f5 [of 44… Lf6 45. Dh2 Lg7 46. Dh4! Tb8 47. Ta1! slaagt zwart er niet in om zijn boeltje bij elkaar te houden:] 45. Dh2 Lf6 46. Dh6 Lg7 47. Dg5 Td7 48. Ta1 heeft zwart opnieuw geen antwoord op het spel van wit op twee vleugels.] 44. c5! Nu de zwarte koningsstelling verzwakt is, wendt wit zich tot de damevleugel. 44… dxc5 45. Dxc5 Ld8 46. Tc1 Kf7 47. De3 Kg7 48. Tc4 Td7 49. Dc1 Op systematische wijze voert Polgar de druk op. Zij houdt voortdurend de stelling in haar greep en staat op geen enkele wijze tegenspel toe. Zwart loopt voortdurend achter de feiten aan. 49… h5 50. Tc6 Td6 51. Tc8 Langzaam maar zeker dringen de witte stukken de zwarte stelling binnen. De zwarte loper is nog altijd volkomen machteloos. 51… Dd7 52. Dc5 Kh6 [Een interessante counter zou 52… Lb6 kunnen zijn. Wit speelt echter 53. Dc4 waarmee zij de stelling nog volledig in haar greep houdt. [Niet 53. Pxb6 Td2+ 54. Kg1 Td1+ 55. Kg2 Td2+ en zwart ontsnapt met eeuwig schaak.]] 53. Tb8
Judit blijft geconcentreerd de kansen van de tegenstander waarnemen. Zwart raakt door zijn zetten heen. [Zij had overigens ook kunnen opteren voor 53. Ta8 omdat 53… Lb6? voor zwart verkeerd afloopt na 54. Dc1+ [Vooral niet 54. Pxb6? Td2+ en zwart houdt opnieuw eeuwig schaak.] 54… Kg7 55. Dg5 Ld4 en nu is [Of 55… Te6 56. Pxb6 Txb6 57. Dxe5+ Tf6 58. Ta6 met winst.] [Na 55… De6 56. Pxb6 Txb6 57. Ta7+ is de weerstand ook gebroken.] 56. Pe7! erg sterk met als origineel vervolg 56… Kf7 57. Pg8!] 53… Lf6 [Merkwaardig genoeg is er geen directe beslissing voor handen na 53… g5 een uitermate ‘lelijke’ zet. Zwart zet weliswaar weer een pion op de verkeerde kleur maar tegelijkertijd haalt hij het lastige schaakje Dc1 uit de stelling. Vermoedelijk moet wit nu proberen alle zware stukken te ruilen omdat het eindspel van paard tegen loper vrijwel zeker wint. 54. Ta8 Lb6 55. Dc4 Ld8] [Op 53… Kg7 is 54. Tb7! Dxb7 55. Dxd6 een gunstige afwikkeling. De combinatie van dame plus (sterk) paard zal het winnen van de tandem dame plus (slechte) loper.] 54. De3+ Lg5? Een fout in verloren stelling. [Maar ook na het betere 54… Kg7 staat wit vrijwel op winst na 55. Ta8!]
55. f4! Deze opmars, die Judit zo lang mogelijk heeft uitgesteld, omdat zij haar eigen koning niet kwetsbaar wilde maken, komt nu met grote kracht. 55… exf4 56. Th8+ [Anand gaf zich gewonnen nadat hij ook gezien had dat wit toeslaat na 56. Th8+ Kg7 57. Dd4+ Lf6 met het prachtige offer 58. Dxf6+! Txf6 59. Th7+ Kxh7 en het paard heeft het laatste woord: 60. Pxf6+ Kg7 61. Pxd7] 1-0
Wat is zo leerzaam aan deze partij? Een van origine tactisch zeer vaardige speelster als Judit Polgar, weet niemand minder dan Viswanathan Anand in een strategisch hopeloze stelling te drukken. Dan breekt een eindeloze manoeuvreerfase aan waarin Judit voetje voor voetje haar stelling versterkt. De eerste taak die zij zich stelt is om haar paard van e1 naar d5 om te spelen waarna zij definitief de stelling in haar greep heeft. Als zij met subtiele manoeuvres het paard inderdaad op het droomveld heef gekregen, breekt een nieuwe fase in de partij aan.
Hierin slaagt zij erin om op twee vleugels zwaktes te veroorzaken. Zwart moet alle zeilen bijzetten om niet overrompeld te worden en dan opent Polgar de stelling over de c-lijn waarover zij de suprematie voert. Al haar acties zijn in de stijl van de grote meesters, waar Petrosian misschien wel het lichtend voorbeeld van was. Zonder dat zij enig spoor van tegenspel toelaat, bouwt zij haar voordeeltjes uit. Als Anand, helemaal murw gespeeld, aan het eind tactisch misgrijpt, draait Polgar de knop om en haalt hem met een weergaloze tactische wending onderuit. Wat er allemaal om de hoek komt kijken om zo’n grote speler als Anand kansloos te laten is niet gering, maar het is Polgar gelukt om een vrijwel perfecte partij af te leveren.
Ik vroeg me af of dit niet bijzonder leerzaam zou zijn voor vier jeugdspelers die ik in een groepje trainde. Het ging hier om een project dat gesponsord werd door De Stichting Bevordering Schaaksport Nederland. Het was de bedoeling dat ik vier talentvolle jongens (van elk 12 jaar) een jaar of drie zou trainen en begeleiden. Dat waren Wouter Spoelman, Vincent Rothuis, Twan Burg en Egbert Clevers. Omdat de contacturen relatief schaars waren en er ook betrekkelijk grote reisafstanden waren, besloot ik om tot een hogere trainingsintensiteit te komen, door onderstaande stelling tegen hen per e-mail uit te spelen. Daarin nam ik uiteraard zwart. Het bleek dat het winnen van deze stelling voor hen nog iets te hoog gegrepen was. Alleen Wouter behaalde een halfje, de rest verloor zelfs. Gezegd moet worden dat Vincent zeer dicht bij de overwinning was, maar zich vergaloppeerde. Deze partijen zijn met analyses opgenomen in het boek.
Belangstellenden kunnen het boek 
hier bestellen. Tevens treft u op deze webpagina de nodige aanvullende informatie aan.
De vorige afleveringen uit deze serie zijn hieronder te vinden:
